Skrzynia biegów jest niezbędnym podzespołem każdego samochodu. Odgrywa ona niezwykle ważną rolę w poprawnej i bezpiecznej eksploatacji auta oraz optymalizacji wykorzystania mocy silnika. Rozwój branży motoryzacyjnej sprawił, że wyróżnić można kilka rodzajów skrzyń biegów, opierających się na różnych rozwiązaniach konstrukcyjnych, jednak spełniających docelowo to samo zadanie. Dowiedzmy się zatem jakie są najpopularniejsze rodzaje skrzyni biegów oraz jakie spełniają funkcje. Czy istnieje metoda, aby chronić nasze auto przed ich usterkami?
Skrzynia biegów to specyficzny mechanizm umożliwiający zmianą przełożenia w celu optymalnego wykorzystanie mocy silnika. Jest ona elementem pośredniczącym pomiędzy silnikiem, a kołami samochodu. Skrzynia biegów to zespół kół zębatych, które odpowiednio ze sobą połączone, wspomagają uzyskanie odpowiedniej prędkości jazdy przy odpowiednich obrotach silnika. Poszczególne kombinacje zazębień kół zębatych nazywają się biegami. Przekazywanie momentu napędowego wytwarzanego przez silnik na koła pojazdu zapewnia płynne poruszanie się w zakresie obrotów eksploatacyjnych silnika.
Manualna skrzynia biegów
Skrzynia biegów – rodzaje, budowa, funkcje i usterkiNajczęściej stosowanym rozwiązaniem w większości pojazdów silnikowych jest manualna skrzynia biegów, zwana też mechaniczną. Skrzynia ta składa się z zespołu kół zębatych osadzonych na wałkach, z mechanizmem ich przesuwu, w celu połączenia ze sobą odpowiedniej pary trybów realizujących wybrane przez kierowcę przełożenie. Zasadniczą różnicą pomiędzy manualną, a automatyczną skrzynią biegów jest sposób wyboru przełożenia, który w przypadku skrzyni manualnej dokonywany jest ręcznie. Aby zmiana biegów następowała w sposób płynny, koła zębate wyposażone są w synchronizatory i przesuwki, które wyrównują prędkości obrotowe zazębianych trybów. Skrzynia manualna składa się również z łożysk, na których osadzone są wałki oraz uszczelniacze zapobiegające wyciekaniu zawartego w skrzyni oleju. Skrzynia wyposażona jest też w czujnik włączenia biegu wstecznego, aktywujący światła cofania.
Zwolennicy manualnej skrzyni biegów podkreślają, że za korzystaniem z tego mechanizmu przemawia głównie korzyść ekonomiczna. Niektóre modele z „automatem” są droższe w eksploatacji, a zużycie paliwa wyższe. Dla przykładu Volvo XC60 diesel 2,0/163KM spala średnio 5,7 l/100 km, podczas gdy model z 6-biegową automatyczną skrzynią Geartronic zużywa już 6,8 l/100 km. Przeciwnicy skrzyni manualnej dostrzegają jednak pewną jej wadę – wciśnięcie pedału sprzęgła powoduje chwilowe odłączenie napędu podczas zmiany biegu.
Do najczęstszych objawów awarii zaliczamy:
- Głośna praca skrzyni na biegu jałowym,
- Głośna praca podczas jazdy na każdym z biegów,
- Wyskakiwanie biegu,
- Trudności przy przełączaniu biegów,
- Wyciek oleju.
Aby uniknąć kosztownych napraw skrzyni manualnej powinniśmy zwracać szczególną uwagę na sprzęgło. Często zdarza się, że kierowcy podczas zmiany biegów nie wciskają go do końca, poprzez co dochodzi do przełączeń na tzw. półsprzęgle. Konsekwencją takiego postępowania jest zużycie synchronizatorów w przekładni. Podczas jazdy należy dostosowywać też prędkość do wysokości biegu i prędkości silnika. Pamiętajmy również o regularnej kontroli i wymianie oleju. W przypadku skrzyni manualnej odbywać się to powinno mniej więcej co 40-60 tysięcy km. W starszych modelach samochodów dopuszczalne jest wydłużenie tego okresu nawet do 120 tys. km.
Automatyczna skrzynia biegów
Ojczyzną automatycznych skrzyni biegów są zdecydowanie i bezkonkurencyjnie Stany Zjednoczone. Większość tamtejszych kierowców nie wyobraża sobie jazdy bez tzw. automatu. Podkreślają oni, że dzięki wykorzystaniu automatycznej skrzyni biegów nie muszą co chwilę zmieniać biegów podczas uciążliwej jazdy w korkach i zatłoczonych miastach. Skrzynia ta ma zatem jedną podstawową zaletę, zwalnia kierowcę z konieczności ręcznej zmiany biegów oraz wciskania pedału sprzęgła, który w tym przypadku został całkowicie wyeliminowany. W skrzyniach automatycznych najczęściej stosowane są inne rodzaje sprzęgieł, na przykład hydrokinetyczne. Głównym elementem budowy skrzyni biegów jest przekładnia planetarna. Jest on podzespołem, w którym co najmniej jedno koło ma oś ruchomą względem korpusu przekładni. Umożliwia ona przenoszenie dużych mocy i uzyskanie dużych przełożeń, przy stosunkowo małych wymiarach. W zależności od tego, które z kół przekładni jest unieruchomione za pomocą hamulca, uzyskujemy różne rodzaje przełożenia.
Skrzynia biegów – rodzaje, budowa, funkcje i usterkiObsługa automatycznej skrzyni biegów sprowadza się jedynie do regularnej kontroli stanu oleju oraz w razie konieczności do jego uzupełnienia. Pamiętajmy jednak, że nie każda automatyczna skrzynia biegów wymaga wymiany oleju. Niewłaściwa jego ilość w automatycznej skrzyni biegów powodować może nieprawidłowe jej działanie, a zaniechanie terminu jego wymiany znacznie skraca żywotność skrzyni. Warto zatem poradzić się w tej kwestii zaufanego specjalisty lub obsługi serwisu.
Awarie automatycznej skrzyni biegów są rzeczą normalną, wliczoną w proces eksploatacji. Jednak większość powstałych usterek tego mechanizmu to nie wynik starzenia się jej elementów, a nieprzestrzegania przez użytkowników zasad prawidłowej eksploatacji i serwisowania. W razie awarii pamiętajmy jednak, aby nie dać się nerwom. Nie holujmy pojazdu, a wezwijmy pomoc drogową. Pozycja N na skrzyni automatycznej służy do zwolnienia kół podczas naprawy, a nie – jak wydaje się dużej ilości kierowców – do holowania auta. Możemy w ten sposób narobić jeszcze więcej, kosztownych szkód – jazda na biegu N powoduje spadek ciśnienia oraz skutkuje trwałym uszkodzeniem mechanizmu.
Najczęstsze przyczyny awarii to wycieki oleju spowodowane niesprawnością gumowych elementów uszczelniających lub uszkodzeniem mechanicznym powstałym podczas jazdy. Wśród innych awarii znajdziemy również szarpanie przy zmianie biegów, ślizganie się sprzęgła, rozłączanie napędu, brak wstecznego biegu oraz brak wysokich biegów. Duże znaczenie dla skrzyni automatycznej ma płynne ruszanie z miejsca oraz nieprzeciążenie auta. Przewożenie lub ciągnięcie bagażu większego niż zalecany przez producenta niszczy przekładnię.
Sekwencyjna skrzynia biegów
Szczególnym rodzajem przekładni automatycznej jest sekwencyjna skrzynia biegów, zwana inaczej półautomatyczną. System ten ma za zadanie łączyć w sobie cechy skrzyni manualnej i automatycznej. To zalety dla kierowców, którzy samodzielnie zadbać chcą o odpowiedni dobór przełożeń. Mechanizm ten umożliwia zmianę przełożenia na kilka sposobów, między innymi za pomocą drążka lub za pomocą łopatek umieszczonych przy kierownicy. Podobnie jak w skrzyniach automatycznych, tak i w sekwencyjnych zrezygnowano z umieszczanie pedału sprzęgła, a rozłączeniem steruje mikroprocesor za pomocą siłownika lub pompy. Zasadniczą różnicą między skrzynią automatyczną, a sekwencyjną jest brak możliwości przeskoczenia o kilka przełożeń. Oznacza to, że półautomat zawsze załącza biegi kolejno.
Dzięki możliwości szybkiej zmiany przełożenia skrzynie te najczęściej wykorzystywane są w samochodach sportowych, również w Formule 1. Na rynku zaobserwować możemy jednak stopniowy wzrost liczby samochodów osobowych, wykorzystujących takie rozwiązanie np. Audi, BMW lub Ferrari. W Polsce to rozwiązanie nie jest jednak na tyle popularne, co za granicą.
Niestety spora część kierowców i użytkowników tego rozwiązania skarży się na długie zmiany biegów i szarpanie podczas zmian przełożeń, które szczególnie odczuwalne jest podczas gwałtownego przyspieszenia. Skrzynie półautomatyczne uznawane są przez niektórych za awaryjne, co potwierdzają użytkownicy skrzyń Selespeed z gamy Alfa Romeo. Te nietypowe rozwiązanie, pomimo tego że bywa tańsze przy zakupie niż tradycyjny automat, często okazuje się później droższe w utrzymaniu.
To na jaką skrzynię biegów zdecydujemy się w naszym aucie jest sprawą indywidualną. Bez względu na nasz typ musimy jednak pamiętać, że każda ze skrzyń może się zepsuć. Problemy te z reguły nie pojawiają się z dnia na dzień, a stopniowo narastają przez dłuższy czas. Dbajmy zatem o to co ważne w naszym aucie i regularnie serwisujmy nasz samochód.
